søndag den 18. september 2016

PUMTEK KONG ( Mahooya Bead)

PUMTEK KONG (Mahooya Bead)

Chinmi nih pumtek kong an ngeihmi cu tuanphung bia chimmi ah mi pakhat nih  Meheh arak ngeih i,a pekmi rual atthat ruangah Meheh nih a Ek mi cu Pumtek ah a cang.Cucaah rawl ttha nih pumtek ttha -pumtek ttha nih rawl ttha a chuahter i Pumtek (mahooya bead) cu a man sung khun ti khi asi.

Atu ahcun pumtek cu Pakokku peng,Kankaw lei in a rak ra mi an si naan,khoika set ah an cawkmi asi ti,Chinmi nih an hngal lo.Acheu chanthar pumtek pawl cu ahlunmi tlukte in an phun attha.Pumtek cu a pum,aper,azawl ti in phun hra(10) a um i,anak le rang,anak cungah rangtial in ti in rong an ngei.Annas 8 in Rs 100 tiang man a ngei i,chan peh in an ngeihmi pupa ro asimi cu a man asung u i cawk khawh asi lo.Sangte Lian Mo nih tambik angeih nan, aphun thabikmi cu Sangpi chungnih an ngeih.Thantlang Ramuk Lian Dun zong pumtek tampi a ngei ve.

Ramuk bawi nih ngeihchiah thilri asiloah pumtek phun ttha a man sung khunmi a ngeih ahcun thahdah(Feast)a tuah phung asi i,aphun ttha deuhmi pumtek le darkhuang cu midang sinah pek khap an sinak,mibu zapi hmai ah a rocotu a fale cu hmunpi inn ah chiah hrimhrim ding in bia a vuih hna lai.Cu in thil a hung ummi cu:aho Laimi nih an pupa ro thil cu an zuar in(midang)an pe hna lai lo,azuarh apek hna ahcun thiloh vanchiatnak a cungah a tlun hlei ah a nupi zong a cing lai.
Laimi nih tahchunnak an pek,Nguntualchung(Zathang) Van Ling nih a chungkhar puparo asi mi darkhuang cu a nupi man caah apek hna.An nuva in tefa an ngei kho lo.Cu tiin upate nih darkhuang cu an kherhter tthan hna.Van Ling athi lai an ti hna i an kherh hnu hna cun Van Ling nupi nih fa pali ahrin( Mr.H.E.Fisher The Handbook).

AD 4th in 9th kumzabu kar hrawngah Pyu miphun nih an umnak waddi khua ah pumtek cu an rak ser ti asi.Zeitin atialtamh ningcang asi bel an hngal kho lo nain,Tibet le Indiaram i anrak ser mi onyx,
dZi beads,le naktial a rong filmi bantuk phun cu an si.Payagyi khuami nih tialtamh sermi phun bantuk siloin,Indo-South Asianram ah pumtek lung aphunphun an rak sermi he an i lo.
Pumtek cu Pyu miphun hrimhrim nih arak duh ngaimi asi i,cucun Chin miphun sin zongah ahung lar ve.Kawl nih Tlangram lei ah an rak en hna hlan ahcun Chin le Pyu cu Innpa aa dawmi an rak si.Pyu miphun cu an lohtlaunak asau cang nain,Chin miphun nihcun pumtek cu 20th century a hung phanh tiang an sunsak rih ko.

Kum 1900s hrawngah,Pyu miphun an rak umnak khuahlun thing pawngkam,Lungsen Khor(Red earth Pit)an ti mi hmun ah pumtek cu an rak hmuh.Tam deuh in hmuh chin duh ah thlankhor hlun pawl cu an cawh hna i,cu thlankhor chung ahcun tlakum chung ah an chiahmi pumtek,cun lung man ngei in sermi vui le saram dang muikeng an sermi pumtek le thir man sung an hmuh hna.

Kawl pawl nih cu Pyu miphun hna thlankhor chungah a ummi pumtek cu Chin miphun hna sinah an zuar i chihkhatlo caan tawi karte ah an manh dih colh.Kum 1920s hrawng in hin cun Pyu chan lio i an rak sermi pumtek zuar awk a um ti lo.Cu ti in zuar awk an hun ngeih ti lo,nain kawl pawl nih an caah tangka luhnak hram tha asi ti an hun hngalh tikah,Payagyi khuami pawl nih kha hlan pumtek phun he mui lawhtermi pumtek thar an hun tuah chom.Cu an tuah cu 1925 in 1942 kum chung karlak le 1950 in 1970 kum karlak hrawng hi asi.

Pyu chan lio i an rak tuahmi pumtek cu,a chanchan in,caan saupi Vawlei nih arak phum i lung bantuk ah acangmi,thankung muru(toddy palm,Barassus flabllifer)phun in an rak sermi si nih adawh bik.A hnu i an hun sermi pumtek cu,Ingyin kyauk hpyu(white stone of the sal tree,shorea robusta)in kan ser an ti ko nain,angaite ah asi kho mi cu,thing in lung ah aa cangmi thinglung(fossilized wood)ah dipterocarpoxylon ti mi thingkung phun hi kawlram ah hmuh khawh asi i,cu thingkung cu ingyin(sal tree)kung he aa lo ngaimi an si.An ci phun zong a naih ngaimi an si.

Cu pumtek an ser tthan mi cu ,lungrang (thing in lung ah acangmi)pum/thluan cu an duhning mui keng/phun an an saih i,thunglung(lime),washing soda le borax an cawhmi a hang in an tialtamh (design)hnu ah a nak cawh chihmi copper sulfate,potassium chlrate,orpiment le sulfur an cawhmi in an hnuai.Mah an hnuaimi cu mei ah an em.Aza cang an ti in an daihter i an tawl hnu ah pumtek ah a hung chuak.

Ahmasa ah pumtek cu Pyu nih Chins sinah an zuarh hna.Cuhnuah Kawl nih Pyu thlankhor hlun chung ta an lakmi Chin sinah an zuarh chin hna i thlankhor chung ta adih in anmah ser chommi an zuarh tthan mi hna asi.Atu ahcun pupa hlawn thil hlun bik pakhat asi mi pumtek cu khuasak tintuk harsaknak ruangah chinmi nih mi dang sinah an zuar chin ve cang.

Royal Khuk Hnin

(The Margaretolist,The Journal of the Center for Bead Research,1992 chung ta a tawi fiannak in ka lehmi asi,the Hakha Nun phung cauk,Cung Bik Ling tialmi ).


Ingen kommentarer:

Send en kommentar